5510 sayılı Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanununun “Yaşlılık aylığının hesaplanması” kenar başlıklı 29’uncu maddesi hükmüne göre, yaşlılık aylığı, ortalama aylık kazanç ile aylık bağlama oranının (ABO) çarpımı sonucunda bulunan tutardır. Ortalama aylık kazanç, sigortalının her yıla ait sigorta matrahının, ait olduğu yıldan itibaren aylık talep tarihine kadar geçen yıllar için, her yıl gerçekleşen güncelleme katsayısı ile güncellenerek bulunacak güncel kazançlar toplamının, prim ödeme gün sayısına bölünmesi suretiyle hesaplanan ortalama günlük kazancının otuz katıdır. Güncelleme katsayısı ise her yılın aralık ayına göre Türkiye İstatistik Kurumu tarafından açıklanan yıllık tüketici fiyatları genel indeksindeki (yıllık enflasyon) değişim oranının tamamı ile büyüme oranının yüzde 30’unun toplamıdır.
Yaşlılık aylığı hesabına esas aylık bağlama oranı, sigortalının prim ödeme gün sayısının her 360 günü için yüzde 2 olarak uygulanır. Bu hesaplamada 360 günden eksik süreler orantılı olarak dikkate alınır. 5510 sayılı Kanunun yürürlüğe girdiği tarihten önce 3600 prim gün sayısını doldurmamış olan sigortalıların yaşlılık aylığı bağlama oranının hesabında, sigortalının Kanunun yürürlüğe girdiği tarihten sonra geçen ve Kanunun yürürlük tarihinden önceki prim gün sayısını 3600 güne tamamlayan hizmet sürelerinin her 360 günü için yüzde 3 oranı esas alınır.
5510 sayılı Kanun, yürürlük tarihinden önce sigortalı olanların aylık hesabı için geçici bir düzenleme öngörmüştür. Bu düzenleme nedeniyle üç farklı dönem için ilgili dönemlerdeki aylık hesap yöntemine bağlı kalınarak aylık hesaplanmakta, bu aylıklar da ilgili dönemlerdeki gün sayısının toplam gün sayısına bölünmesiyle kısmi aylıklar bulunmakta, bu üç kısmi aylık birleştirilerek yaşlılık aylığı belirlenmektedir.
Yaşlılık aylığının yılın ilk altı aylık döneminden geçerli olmak üzere bağlanması halinde Ocak ödeme dönemi emekli artış oranı kadar artırılarak, yılın ikinci altı aylık döneminden geçerli olmak üzere bağlanması halinde ise öncelikle Ocak ödeme dönemi, daha sonra Temmuz ödeme dönemi için emekli artış oranları kadar artırılarak, sigortalının aylık başlangıç tarihindeki aylığı hesaplanır.
5510 sayılı Kanunda yer alan bu aylık hesaplama yöntemi ve 6 ayda bir yapılan emekli zammı yaşlılık aylığına müracaat tarihini, yaşlılık aylığı miktarında belirleyici bir parametre yapmaktadır. Bu yöntemin doğal sonucu olarak aynı prim gün sayısına göre Aralık ayında bağlanan aylık ile Ocak ayında bağlanan/bağlanacak olan aylık arasında fark oluşur.
Aylık talebinde bulunulan yılın aylık miktarına etkisi, 2022/Ocak döneminde çok daha belirgin hale gelmiştir. Zira 2022 yılı başında aylık talebinde bulunanlara 2021 yılında aylık talebinde bulunanlara göre yaklaşık olarak %17 oranında daha yüksek aylık bağlanmıştır. Aynı olgunun bu senede oluşup oluşmayacağı oluşacak ise geçen yılın tam tersi biçimde mi gerçekleşeceği emekli olmayı düşünenler için merak konusudur. Yapılacak olan tercihin bir ömür alınacak olan aylık miktarını artıracak veya azaltacak olması, doğru zamanda emekli olma kararı vermeyi gerektirmektedir.
Burada 2022 emeklisi sayılan sigortalılar ile 2023 emeklisi sayılacak olan sigortalıları da açıklığa kavuşturmak gerekir.
Kamu işçileri, çalışmaları karşılığındaki ücretlerini her ayın 15’inde alırlar. Bu nedenle emeklilik dilekçesini 15 Ocak 2023 tarihinden önce verirlerse 2022 yılı emeklisi olur ve 2022 yılının Ocak ve Temmuz emekli maaş zammından yararlanır. 2022 yılında emekli olan işçinin emekli maaşı, 2023 yılı Ocak ayında 2023 yılı Ocak emekli zam oranı kadar artırılır.
Kamu kurumunda çalışan işçiler emeklilik dilekçesini 15 Ocak 2023 tarihi ve sonrasında verirlerse 2023 yılı emeklisi olur, 2022 yılının Ocak ve Temmuz emekli zammından yararlanamaz. Ancak emekli maaş hesabında 2022 yılının tüketici enflasyonunun tamamı ile 2022 yılı büyüme oranının yüzde 30’u üzerinden güncellemeler yapılır. Güncellenen ortalama aylık prim matrahı belirlendikten sonra emekli maaşı hesaplanır. 2023 yılına göre hesaplanan bu emekli maaşı, 2023/Ocak emekli zam oranı kadar da artırılır.
Özel sektör işçileri ile maaşlarını her ayın 1’inde alan kamu işçileri, çalışmaları karşılığındaki ücretlerini her ayın 1’inde alırlar. Bu nedenle emeklilik dilekçesini 1 Ocak 2023 tarihinden önce verirlerse 2022 yılı emeklisi olur ve 2022 yılının Ocak ve Temmuz emekli maaş zammından yararlanır. 2022 yılında emekli olan işçinin emekli maaşı, 2023 yılı Ocak ayında 2023 yılı Ocak emekli zam oranı kadar artırılır.
Özel sektörde çalışan işçiler emeklilik dilekçesini 1 Ocak 2023 tarihi ve sonrasında verirlerse 2023 yılı emeklisi olur, 2022 yılının Ocak ve Temmuz emekli zammından yararlanamaz. Ancak emekli maaş hesabında 2022 yılının tüketici enflasyonunun tamamı ile 2022 yılı büyüme oranının yüzde 30’u üzerinden güncellemeler yapılır. Güncellenen ortalama aylık prim matrahı belirlendikten sonra emekli maaşı hesaplanır. 2023 yılına göre hesaplanan bu emekli maaşı, 2023/Ocak emekli zam oranı kadar da artırılır.
Şeker-İş Sendikası üyesi Kamu işçilerimiz olduğu gibi özel sektör işçilerimiz de bulunuyor. Kamu işçilerimiz emeklilik dilekçesini 1-14 Ocak 2023 tarihleri arasında verirse 2022 yılı emeklisi olur ve 2023 yılı kıdem tazminatı tavanı üzerinden ikramiye alır. Özel sektör işçilerimiz emeklilik dilekçesini 1 Ocak 2023 tarihinden önce verirse 2022 yılı emeklisi olur ve 2022 yılı kıdem tazminatı tavanı üzerinden ikramiye alır.
Yapılan açıklamalardan da anlaşılacağı üzere aynı dönemler için aynı prim gün sayısı ve aynı prim matrahı üzerinden 2022 yılı emeklisi olan sigortalılar ile 2023 yılında emekli olacak sigortalıların aylık hesabına esas güncelleme katsayıları/emekli maaş zamları farklı olacağı için bağlanacak aylık da farklı olacaktır.
Bu fark küçük miktarlı olabildiği gibi geçen yıl gerçekleştiği biçimde daha yüksek miktarlı da olabilir. 5510 sayılı Kanunda yer alan aylık hesap yöntemi nedeniyle ya 2022 yılı emeklisinin ya da 2023 yılı emeklisinin yaşlılık aylığı daha yüksek olacaktır.
Emekli olma dilekçesini 15 Ocak 2023 tarihi öncesi veren kamu işçileri ile 1 Ocak 2023 tarihi öncesi veren özel sektör işçileri yani 2022 emeklileri mi yoksa emeklilik dilekçelerini 15 Ocak 2023 tarihi ve sonrasında veren kamu işçileri ile 1 Ocak 2023 tarihi ve sonrası veren özel sektör işçileri, yani 2023 emeklileri mi daha kazançlı olur? Bu konuda kesin açıklama yapılamaz. Çünkü 2022 yılına ait yıllık enflasyon 2023/Ocak ayının ilk haftasında, büyüme oranı da en erken 2023/Şubat ayı sonunda açıklanacak. Açıklanacak bu oranları şimdiden bilemeyiz. Ancak finans piyasalarının 2022 yılına ait büyüme oranı ve 2022 yılına ait enflasyon oranı tahminleri üzerinden bir değerlendirme yapabiliriz. Bu kuşkusuz kesin olmayan ancak bir değerlendirme olacaktır ancak değerlendirmemiz çok ufak bir sapmayla isabetli duracaktır.
Ekonomik İşbirliği ve Kalkınma Örgütü, Türkiye'nin 2022 yılı büyüme beklentisini yüzde 5,4 yıllık enflasyon beklentisini ise yüzde 71 olarak öngördüğünü açıkladı. Uluslararası Para Fonu Türkiye'nin 2022 yılı büyüme beklentisinin yüzde 5 yıllık enflasyon beklentisini ise yüzde 73 olarak öngörüyor. Merkez Bankasına göre 2022 yılına ait yıllık enflasyon yüzde 65,2 bekleniyor. Merkez Bankası piyasa katılımcılarının anketinde ise enflasyon beklentisi yüzde 68,06 olacağı düşünülüyor.
Türkiye İstatistik Kurumu, 2022 yılının ilk 11 ayına ait enflasyon oranını yüzde 62,35 olarak açıkladı. Açıklanan İlk 11 aylık tüketici enflasyonu oranlarına bakılınca Türkiye için 2022 yılına ait yıllık enflasyon oranının yüzde 68-70 aralığında olabileceği düşünülebilir.
2022/Aralık ayına ait enflasyonun yüzde 4 gerçekleşmesi halinde yıllık enflasyon yüzde 68,84 olacaktır. Bu durumda önceki altı aylık enflasyon oranı yani 2023 Ocak emekli zammı yüzde 18,61 oranında olacaktır.
2022/Aralık ayına ait enflasyonun yüzde 8 gerçekleşmesi halinde yıllık enflasyon yüzde 75,33 olacaktır. Bu durumda önceki altı aylık enflasyon oranı yani 2023 Ocak emekli zammı yüzde 23,17 oranında olacaktır.
2022/Aralık ayına ait enflasyonun yüzde 12 gerçekleşmesi halinde yıllık enflasyon yüzde 81,83 olacaktır. Bu durumda önceki altı aylık enflasyon oranı yani 2023 Ocak emekli zammı yüzde 27,73 oranında olacaktır.
5510 sayılı Kanunun emekli maaş hesabına ilişkin düzenlemelerini dikkate alarak yaptığımız hesaplamalara göre;
2022/Aralık ayına ait enflasyonun yüzde 4 çıkması halinde 2022 emeklisi olanlar, 2023 yılı emeklisi olanlara göre yaklaşık olarak yüzde 6,5 oranında daha yüksek emekli maaşı alabilecek.
2022/Aralık ayına ait enflasyonun yüzde 8 çıkması halinde 2022 emeklisi olanlar, 2023 yılı emeklisi olanlara göre yaklaşık olarak yüzde 2,7 oranında daha yüksek emekli maaşı alabilecek.
2022/Aralık ayına ait enflasyonun yüzde 12 çıkması halinde 2022 emeklisi olanlar, 2023 yılı emeklisi olanlara göre yaklaşık olarak yüzde 0,8 oranında daha düşük emekli maaşı alabilecek.
Bir başka ifadeyle 2022/Aralık ayına ait aylık enflasyon oranı yüzde 11 ve üzerinde gerçekleşmez ise 2023 yılında değil 2022 yılında emekli olan işçiler daha yüksek emekli maaşı alabileek.
Sendikamıza üye olan ve 2023 yılında emekli olmayı planlayan Kamu işçisi üyelerimiz 2022/Aralık ayına ait enflasyonun açıklanacağı 5 Ocak 2023 tarihini beklesinler. 2022/Aralık ayına ait enflasyon yüzde 11 ve üzeri çıkarsa 15 Ocak 2023 ve sonrasında yüzde 11’den az çıkarsa 15 Ocak 2023 tarihinden önce emeklilik dilekçesi versinler.
YAZAR
Murat ÖZDAMAR-SGK Denetmeni